محمد بن یحیی غسانی برجیبَرْجی، ابوالقاسم محمد بن یحیی غسّانی (۷۱۰- ۷۸۶ق/۱۳۱۰- ۱۳۸۴م)، قاضی، کاتب و ادیب اندلسی می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالیوی در بَرجه در نزدیکی غرناطه به دنیا آمد و در همان‌جا به تحصیل علم پرداخت. [۲]
ابن خلدون عبدالرحمان، التعریف، ج۱، ص۶۴، به کوشش محمد بن تاویت طنجی، قاهره ۱۳۷۰ق.
برجی نزد پدر و دیگران قرائات هفتگانه را آموخت و حدیث را از ابواسحاق ابن ابی العاص بر اساس مسندهای پنجگانه فرا گرفت. از دیگر استادان وی می‌توان طنجالی، ابوجعفر ابن زیات، عبدالمهیمن حضرمی، ابن جابر وادی آشی، ابن هدیه قرشی، مجاصی، خلیل مکی و عبدالله یافعی را نام برد. [۳]
بابا تنبکتی احمد، نیل الابتهاج، ج۱، ص۴۵۰، به‌کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
برجی شعر نیز نیکو می‌سرود و خطی خوش داشت. [۴]
ابن خطیب محمد، الاحاطه فی اخبار غرناطه، ج۲، ص۱۹۰، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۴ق.
[۵]
ابن قاضی مکناسی احمد، جزوه الاقتباس، ج۱، ص۳۱۱، رباط، ۱۹۷۳م.
۲ - سفرهای برجیبه گفته ابن خلدون، [۷]
ابن خلدون عبدالرحمان، التعریف، ج۱، ص۶۴ - ۶۵، به کوشش محمد بن تاویت طنجی، قاهره ۱۳۷۰ق.
وی در ۷۴۰ق/۱۳۳۹م راهی‌بجایه در افریقیه شد و به خدمت امیر حفصی، ابوزکریا بن سلطان ابویحیی، درآمد و دبیری وی را عهده دار شد. پس از درگذشت ابوزکریا به خدمت پسر وی امیر محمد کمربست و همچنان در آن مقام بود تا سلطان ابوالحسن علی بن عثمان، دهمین سلطان مرینی (حک ۷۳۲-۷۴۹ق/ ۱۳۳۲- ۱۳۴۸م) به افریقیه حمله برد و بر بجایه دست یافت و امیر محمد و خانواده‌اش را به تلمسان، در مغرب میانه تبعید کرد و برجی نیز ناگزیر راهی تلمسان شد. وی که گویا در آن زمان شهرتی کسب کرده بود، در آن‌جا به خدمت سلطان ابوعنان (حک ۷۴۹-۷۵۹ق/۱۳۴۸- ۱۳۵۸م)، پسر سلطان ابوالحسن که در آن زمان در بجایه حکومت می‌راند، درآمد و عهده‌دار کتابت وی شد. برجی یک بار نیز حج گزارد. [۸]
ابن خطیب محمد، الاحاطه فی اخبار غرناطه، ج۲، ص۱۹۰، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۴ق.
[۹]
ابن خلدون عبدالرحمان، التعریف، ج۱، ص۶۵، به کوشش محمد بن تاویت طنجی، قاهره ۱۳۷۰ق.
[۱۰]
ابن قاضی مکناسی احمد، جزوه الاقتباس، ج۱، ص۳۱۱، رباط، ۱۹۷۳م.
بجز اینها، برجی به عنوان سفیر به سرزمین‌هایی چون مصر و قشتاله فرستاده شد [۱۳]
ابن قاضی مکناسی احمد، جزوه الاقتباس، ج۱، ص۳۱۲، رباط، ۱۹۷۳م.
از جمله وی در ۷۵۶ق/۱۳۵۵م از جانب ابوعنان به مصر رفت تا در مراسم خاص «مولودی خوانی و تقدیم مدح نامه سلطان به مزار حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)» شرکت کند. [۱۵]
عبادی احمد مختار و عبدالعزیز اهوانی، حاشیه بر نفاضه الجراب ابن خطیب، ج۱، ص۳۸۲، قاهره، دارالکاتب العربی.
[۱۶]
طنجی محمد بن تاویت، تعلیقات بر التعریف (نک: هم، ج۱، ص۲۴۸، ابن خلدون).
در بازگشت، وصف‌های وی از شگفتی‌ها و دیدنی‌های مصر برای سلطان و حاضران بسیار جالب توجه بوده است. [۱۷]
ابن خلدون عبدالرحمان، التعریف، ج۱، ص۲۴۸، به کوشش محمد بن تاویت طنجی، قاهره ۱۳۷۰ق.
[۱۹]
ابن خطیب محمد، الاحاطه فی اخبار غرناطه، ج۲، ص۱۹۱- ۱۹۴، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۴ق.
۳ - مناصبدر ۷۴۹ق/۱۳۴۸م ابوعنان خود زمام امور را به دست گرفت و برجی را همراه خود به فاس در مغرب اقصی برد. ابوعنان این بار مقامی را که شایسته برجی بود، به وی نداد، زیرا محمد بن ابی عمرو اداره امور را در دست داشت و برجی تنها به همکاری با وی بسنده کرد، تا آنکه ابوعنان کشته شد [۲۰]
ابن خلدون عبدالرحمان، التعریف، ج۱، ص۶۵، به کوشش محمد بن تاویت طنجی، قاهره ۱۳۷۰ق.
و او به خدمت پسرش محمد دوم (حک ۷۵۹-۷۶۰ق/۱۳۵۸-۱۳۵۹م) درآمد و قاضی فاس شد. پس از آن به خدمت برادر ابوعنان، ابوسالم علی دوم (حک ۷۶۰-۷۶۲ق) درآمد و کار کتابت وی را به عهده گرفت، تا اینکه ابن مرزوق ابوعبدالله محمد ابن احمد بر ابوسالم غالب آمد و برجی از کار برکنار شد. وی پس از این فقط به کار قضا در سپاه پرداخت، تا سرانجام چشم از جهان فرو بست. [۲۱]
ابن خطیب محمد، الاحاطه فی اخبار غرناطه، ج۲، ص۱۹۱، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۴ق.
[۲۲]
ابن خلدون عبدالرحمان، التعریف، ج۱، ص۶۵، به کوشش محمد بن تاویت طنجی، قاهره ۱۳۷۰ق.
[۲۳]
ابن قاضی مکناسی احمد، جزوه الاقتباس، ج۱، ص۳۱۱، رباط، ۱۹۷۳م.
برجی با ابن خطیب (د ۷۷۶ق/۱۳۷۴م) معاصر بود و در شعری او را مخاطب قرار داده، و برای یکی از دوستانش از وی شفاعت خواسته است. ۴ - اشعار برجیدر هیچ یک از منابع به دیوان وی اشاره‌ای نشده است، اما اشعاری که از وی باقی مانده، حدود ۱۰۲ بیت است؛ از جمله یک قصیده بائیه در ۸۲ بیت است که به مناسبت تولد حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سروده، و در حضور ملک مصر برخوانده است. [۲۶]
ابن خطیب محمد، الاحاطه فی اخبار غرناطه، ج۲، ص۱۹۱-۱۹۴، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۴ق.
[۲۷]
ابن خطیب محمد، الاحاطه فی اخبار غرناطه، ج۶، ص۷۰-۷۲، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۴ق.
[۲۹]
ابن قاضی مکناسی احمد، جزوه الاقتباس، ج۱، ص۳۱۱-۳۱۲، رباط، ۱۹۷۳م.
۵ - فهرست منابع(۱) ابن خطیب محمد، الاحاطه فی اخبار غرناطه، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۴ق. (۲) ابن خطیب محمد، الکتیبه الکامنه، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۳م. (۳) ابن خلدون عبدالرحمان، التعریف، به کوشش محمد بن تاویت طنجی، قاهره ۱۳۷۰ق. (۴) ابن قاضی مکناسی احمد، جزوه الاقتباس، رباط، ۱۹۷۳م. (۵) بابا تنبکتی احمد، نیل الابتهاج، به‌کوشش عبدالحمید عبدالله هرامه، طرابلس، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م. (۶) طنجی محمد بن تاویت، تعلیقات بر التعریف (نک: هم، ابن خلدون). (۷) عبادی احمد مختار و عبدالعزیز اهوانی، حاشیه بر نفاضه الجراب ابن خطیب، قاهره، دارالکاتب العربی. (۸) مقری احمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م. (۹) یاقوت حموی، معجم البلدان. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «برجی»، شماره۴۷۱۹. |